Ông Nguyễn Xuân Lưu, một nông dân tại xã Ea Đar vui mừng bày tỏ, người nông dân một năm thu được 400 - 500 triệu đồng là "tốt quá rồi còn mơ gì nữa". Còn anh Nguyễn Đức Thành mang túi hạt ca cao tươi đến bán cho Hợp tác xã Nhất Tâm trong tâm trạng hồ hởi, anh khoe vừa mua được chiếc xe máy mới sau 2 đợt thu hoạch, mỗi đợt khoảng 15 triệu đồng.

Ông Nguyễn Kim Đình, một nông dân ở xã Đăk Wil, huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông, hiện đang sở hữu 3ha đất với 3.000 cây ca cao lâu năm. Theo ông chia sẻ, năm 2023, giá thu mua hạt ca cao tươi chỉ dao động trong khoảng 24.000 - 25.000 đồng/kg, nhưng từ năm ngoái giá đã cao hơn giúp ông thu về khoảng 600 triệu đồng.

Trong những năm gần đây, giá ca cao không ngừng tăng do tác động của biến đổi khí hậu lên các khu vực trồng trọt chủ chốt trên thế giới. Chẳng hạn, Bờ Biển Ngà - quốc gia dẫn đầu về sản xuất ca cao - đã mất 3,8 triệu hécta diện tích trồng, tương đương 26%, trong giai đoạn 2001 - 2023. Khi nhu cầu ngày càng cao mà nguồn cung lại sụt giảm, giá ca cao trên thị trường toàn cầu cũng vì thế mà tăng, tạo cơ hội cho nông dân trồng ca cao Tây Nguyên.

Từ ca cao tuần hoàn đến nông nghiệp tuần hoàn khép kín

Hợp tác xã Nhất Tâm, Hợp tác xã Đồng Tiến ở xã Cư Ni, huyện Ea Kar, Đắk Lắk và Công ty Nhất Thống Đắk Lắk ở xã Cư Bao, thị xã Buôn Hồ, Đắk Lắk là 3 trong số các đơn vị đang được dự án của EU thông qua đối tác là tổ chức Helvetas Việt Nam, Trung tâm Phát triển Cộng đồng (CDC) và Công ty Grand-place Puratos giúp phát triển ca cao tuần hoàn và tiến tới các sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn khác.

Từ năm 2007, EU đã triển khai "Chương trình SWITCH - ASIA" nhằm thúc đẩy các mô hình và hành vi sản xuất và tiêu dùng bền vững ở châu Á. Thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn trong ngành nông nghiệp là một trong những trọng tâm của chương trình tại Việt Nam và ngành ca cao được chọn làm mô hình tiên phong vì có quy mô vừa đủ để tạo ra tác động ý nghĩa, nhưng cũng đủ nhỏ và tập trung để thử nghiệm và chứng minh hiệu quả.

Ông Phạm Hữu Thời, Giám đốc Công ty Nhất Thống, nơi đang trồng xen cây ca cao cùng các loại cây trồng khác trên diện tích 300ha theo mô hình tuần hoàn, đã nhận được sự hỗ trợ mà ông nói "đúng người, đúng thời điểm" của dự án. Với sự hỗ trợ của Helvetas Việt Nam, công ty đã thiết lập vườn ươm giống, xây dựng mô hình nuôi trùn quế, sản xuất thuốc bảo vệ thực vật sinh học, sẵn sàng hệ thống canh tác tuần hoàn để hướng tới tạo ra các sản phẩm hữu cơ đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Trong khi đó, tại Hợp tác xã Nhất Tâm, các giải pháp kinh tế tuần hoàn đang được áp dụng rộng rãi vào việc sản xuất ca cao, từ tận dụng phụ phẩm ca cao làm phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi, sử dụng phế phẩm ca cao sản xuất than sinh học, sử dụng than sinh học để làm phân bón cho cây trồng...

Đứng bên chiếc lò đốt phụ phẩm nông nghiệp thành than sinh học, ông Vũ Dương Quỳnh, tư vấn viên của Viện Môi trường Nông nghiệp cho Hợp tác xã Nhất Tâm cho biết, với giá thành 15 triệu đồng, chiếc lò ở quy mô hộ gia đình mới chỉ xử lý được 25 - 30% phụ phẩm của một hộ, nhưng cũng đã đáp ứng được 1/3 lượng phân bón mỗi năm.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là than sinh học đốt từ phụ phẩm cây ca cao (vỏ quả, cành cây, lá khô...) có chất lượng tốt, giúp cải tạo đất, giữ nước và từ đó giảm khí thải nhà kính, đồng thời tận dụng được vòng tuần hoàn của cây ca cao.

Khơi dậy tiềm năng cây ca cao

Ông Bạch Thanh Tuấn, Giám đốc CDC, Ủy viên Ban chấp hành Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA), không ngần ngại khẳng định rằng, dự án của EU giúp đánh thức tiềm năng của ngành ca cao Việt Nam, khơi dậy tiềm năng của Tây Nguyên và nhiều vùng khác.

Nhờ được tập huấn, bà con nông dân dần thay đổi nhận thức và hướng đến các sản phẩm "đóng gói" bởi chất lượng, trách nhiệm với môi trường, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường châu Âu và thế giới.

Ông Tuấn kỳ vọng bước tiếp theo sẽ đưa tín chỉ carbon vào dự án này như một cách để đánh thức phương thức quản trị mới, góp một phần nhỏ để thực hiện mục tiêu net zero của Chính phủ vào năm 2050.